INTERCULTURAL EDUCATION IN THE FACE OF CONTEMPORARY CHALLENGES: FROM AN ADAPTIVE STRATEGY TO A FORMATIVE PROCESS
DOI:
https://doi.org/10.28925/2412-124X.2025.14.2Keywords:
intercultural education as a formative process, globalization and cultural homogenization, migration and refugee crisis, new communication technologies and disinformation, Other/Allien.Abstract
In the context of ongoing socio-cultural and civilizational changes, this study highlights selected contemporary issues: globalization and cultural homogenization, the migration and refugee crisis, the rise of xenophobic attitudes, nationalism and radicalization, the development of new communication technologies, and disinformation as sources of cultural tensions. The characterization of selected conceptual categories was based on desk research, which involves collecting, analyzing, and interpreting data and information from existing sources, and then drawing conclusions regarding the researched issue. The data collection process involved categorizing the sources, searching for available data/documents within each source category, and reviewing and assessing the collected data for relevance and quality. The author puts forward a thesis that defining the direction in which modern societies should move lacks a reference to the axionormative layer. Cultural openness and the need for intercultural education are becoming essential values, providing an opportunity to create democratic education based on different axiology and social policy, stemming from the perception of the needs and expectations of individuals and groups. In this perspective, contemporary intercultural education, understood as a process and attitude, should constitute a holistic approach to education, implemented at all stages of education. It cannot merely supplement traditional education as an adaptive strategy – it should be/become a formative process, shaping attitudes, values, and competencies that enable individuals and groups to function in an increasingly complex and culturally diverse reality.
References
Andersen, A. (1997). Istota Uniwersalizmu. W: J.M. Dołęga, J. Kuczyński, A. Woźnicki (red.), Szkoła przeżycia cywilizacyjnego (ss. 86–96). Scholar.
Babbie, E. (2003). Badania społeczne w praktyce. PWN. https://csr-d.pl/wp-content/uploads/2015/02/Earl-Babbie-Badania-Spo%C5%82eczne-w-Praktyce.pdf
Baranowska, A. S. (2020). Bariery integracji uczniów cudzoziemskich ze środowiskiem szkolnym. Studia Edukacyjne, 59, 215–236. https://doi.org/10.14746/se.2020.59.14
Bauman, Z. (1997). Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja. Studia Socjologiczne, 3 (146), 53–69.
Bauman, Z. (2007). Szanse etyki w zglobalizowanym świecie. Znak.
Bednarowska, Z. (2015). Desk research – wykorzystanie potencjału danych zastanych w prowadzeniu badań marketingowych i społecznych. Marketing i Rynek, 7, 18–25. https://www.pwe.com.pl/files/1276809751/file/mir_7_2015_bednarowska.pdf
Biernat, T. (2024). Strategie przetrwania uczniów-uchodźców z Ukrainy (w percepcji nauczycieli z liceów ogólnokształcących). Edukacja Międzykulturowa, 2 (25), 149–162. https://doi.org/10.15804/em.2024.02.10
Boćkowski, D. (2025). Kryzys migracyjny na wschodniej granicy Polski 2015-2022/2024 jako element wielopoziomowej operacji wpływu Federacji Rosyjskiej. Dzieje Najnowsze, 4 (56), 213–227. https://doi.org/10.12775/DN.2024.4.10
Catarci, M., Sigueira, S., Prata Gomes, M. (Eds.) (2020). Refugees, interculturalism i education. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429399466
Ciupińska, B. (2022). Uczniowie uchodźcy wojenni z Ukrainy w polskim systemie edukacji w percepcji nauczycieli. HUMANITAS Pedagogika i Psychologia, 1 (25), 155–169. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.0789
Code of Conduct Disinformation. With Overview (2025). Publications Office of the European Union. https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/code-conduct-disinformation
Cudowska, A. (2023). Migracje jako wyzwanie dla pedagogiki i edukacji międzykulturowej. Edukacja Międzykulturowa, 3 (22), 64–77. https://doi.org/10.15804/em.2023.03.04
Dunaj, J. (2023). Postawy młodzieży pogranicza wobec rówieśników z zagranicy. polsko-rosyjskie wymiany szkolne w świetle teorii kontaktu Gordona W. Allporta. Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. K. Podemskiego, prof. UAM. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/df0140b4-41f2-4011-a6f7-e1fc18581013/content
Gilarek, K. (2003). Państwo narodowe a globalizacja – dynamika powstawania nowego ładu. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Gulińska, A. (2021). Wsparcie ucznia z doświadczeniem migracyjnym w polskiej szkole. Rozprawy Społeczne, 15 (2), 40–54. https://doi.org/10.29316/rs/136360
Hall, D. i Mikulska-Jolles, A. (2016). Uprzedzenia, strach czy niewiedza? Młodzi Polacy o powodach niechęci do przyjmowania uchodźców. Analizy, Raporty, Ekspertyzy. 1, ss. 4–37. https://interwencjaprawna.pl/wp-content/uploads/2020/04/ARE-116-uprzedzenia-mlodych-polakow.pdf
Hargrave, K., Homel, K., Dražanová, L. (2023). Opinia publiczna i postawy wobec uchodźców i innych migrantów. Polska: profil kraju. ODI. https://media.odi.org/documents/ODI-Public_narratives_Poland_country_study_POLISH-revMay23.pdf
Inglehart, R., Norris, P. (2016). Trump, Brexit, and the rise of populism: economic have-nots and cultural backlash. Harvard Kennedy School Faculty Research Working Paper Series. https://www.hks.harvard.edu/publications/trump-brexit-and-rise-populism-economic-have-nots-and-cultural-backlash
Jagodzińska, M., Mucha, M. (2019). Wpływ nowych technologii komunikacyjnych na relacje rówieśnicze i komunikację międzyludzką. W: V. Tanaś, W. Welskop (red.), Mass media we współczesnym świecie (ss. 31–41). Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu. https://www.wsbinoz.edu.pl/wgrane-pliki/tanas-v.-welskop-w.-red.-mass-media-we-wspolczesnym-swiecie.pdf
Jędrzejczyk-Kuliniak, K. (2017). Wymiary antagonizowania się kultur. Sekurytyzacja kryzysu migracyjnego. Multicultural Studies, 2, 13–27. https://doi.org/10.23734/MCS.2017.2.013.027
Kamińska, K. (2019). Edukacja dzieci z doświadczeniami migracyjnymi w polskiej szkole: problemy i wyzwania. Edukacja, 3 (150), 18–28. https://doi.org/10.24131/3724.190302
Kempny, M. (2001). Globalizacja kultury i ulokalnienie tożsamości? Procesy kulturowe w teoretycznym dyskursie współczesnej socjologii. W: A. Jawłowska (red.), Wokół problemów tożsamości (ss. 79–101). Wydawnictwo LWT.
Kempny, M. (2006). Socjologia ponowoczesnych form społecznych – wspólnoty i kultury „bez korzeni”, czyli o tym, jak próbuje się uchwycić naturę relacji społecznych w świecie ruchu i mieszania się. Kultura i Społeczeństwo, 1–2, 13–39. https://doi.org/10.35757/KiS.2006.50.1-2.1
Kłoskowska, A. (2002). Kultury narodowe wobec globalizacji a tożsamość jednostki. Kultura i Społeczeństwo. 2, 155-173.
Korporowicz, L. (2022). Ambiwalencje kulturowych hybrydyzacji. W: S. Jaskuła (red.), Rzeczywistość hybrydalna. Pomiędzy bytami (ss. 53–74). Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. https://doi.org/10.12797/9788381388337.03
Kuś, J. (2024). Zjawisko dezinformacji z perspektywy psychologicznej: uwarunkowania i przeciwdziałanie. W: K. Stasiuk-Krajewska, M. Wenzel (red.), Dezinformacja w czasach kryzysu (ss. 57–80). Wydawnictwo Adam Marszałek. https://sklep.marszalek.com.pl/img/cms/free/DEZINFORMACJA-skompresowany.pdf
Kutt, M. (2023). Uwarunkowania kulturowe opinii studentów wybranych uczelni polskich na temat kryzysu imigracyjnego w Europie. Realny światy wobec mitów cyberprzestrzeni. Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. J. Smołucha, prof. AIL. Akademia Ignatianum w Krakowie. https://ignatianum.edu.pl/storage/files/August2023/Rozprawa_doktorska_mgr_Marzena_Kutt_compressed.pdf
Latosińska, A. (2021). Oblicza współczesnego terroryzmu w Europie na przykładzie Francji i Polski (2015–2019). Krakowskie Studia Małopolskie, 3 (31), 32–62. https://doi.org/10.15804/ksm20210302
Lewowicki, T. (2021). Multiculturalism/multinationalism i multi- i intercultural education – an essay on a meiering tradition i the uneasy modern times (the case of Poland). Edukacja Międzykulturowa, 1 (14), 15–66. https://doi.org/10.15804/em.2021.01.01
Lewowicki, T. (2025). Od proeuropejskości i otwarcia na Innych ku konfliktom wewnętrznym i zewnętrznym oraz nietolerancji wobec Innych (casus Polski). Edukacja Międzykulturowa. numer specjalny, 37–52. DOI: https://doi.org/10.15804/em.2025.ns.01
Malendowicz, P. (2017). W drodze do władzy… Nacjonalistyczne projekty państw Europy XXI wieku. Wąbrzeskie Zakłady Graficzne Sp. z o.o.
Migracje (2003). W: Wielka Encyklopedia PWN, 17, 407–410. PWN. https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/Migracje.html
Miller, S., Menard, P., Bourrie, D. (2024). I’m not fluent: how linguistic fluency, new media literacy, i personality traits influence fake news engagement behavior on social media. Information & Management, 61 (2). https://doi.org/10.1016/j.im.2023.103912
Musiał, E. (2022). Dezinformacja w epoce człowieka. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Securitate, 12 (1), 189–201. https://doi.org/10.24917/26578549.12.1.13
Nijakowski, L. M., Wawrzyniak, J. (red.) (2020). Pamięć zbiorowa i polityka. Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Nikitorowicz, J. (2020). Edukacja międzykulturowa w perspektywie paradygmatu współistnienia kultur. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Nikitorowicz, J. (2022). Tożsamość hybrydowa człowieka. Udręka czy wartość psychologiczno-kulturowa? W: S. Jaskuła (red.), Rzeczywistość hybrydalna. Pomiędzy bytami (ss. 93–107). Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. https://doi.org/10.12797/9788381388337.05
Pasamonik, B., Markowska-Manista, U. (2017). O kryzysie migracyjnym. W: B. Pasamonik, U. Markowska-Manista (red.), Kryzys migracyjny. Perspektywa społeczno-kulturowa (ss. 7–13). APS. https://www.academia.edu/36258879/Kryzys_migracyjny_Perspektywa_spo%C5%82eczno_kulturowa_tom_1_redakcja_naukowa_Barbara_Pasamonik_Urszula_Markowska_Manista
Pick, D. (2023). Transnarodowość w edukacji historycznej a kształtowanie tożsamości obywateli. O równowadze między wiedzą a kompetencjami. Edukacja – Kultura – Społeczeństwo, IV, 47–73. https://doi.org/10.34616/eks.2023.4.47.73
Radziewicz-Winnicki, A. (2020). „Restricted Codes” w teorii Basila Bernsteina a poczucie społecznego resentymentu (perspektywa światłej edukacji przeciwstawiana ślepocie i bierności publicznej). Edukacja Międzykulturowa, 2 (13), 69–102. https://doi.org/10.15804/em.2020.02.03
Raport 2024. Dezinformacja oczami Polaków. Edycja 2024. Fundacja DigitalPoli. https://digitalpoland.org/publikacje/pobierz?id=70f40c4e-3fe1-4abd-9a32-02a26c324f18
Robertson, R. (1992). Globalization. Social theory i global culture. SAGE Publications. https://us.sagepub.com/en-us/nam/globalization/book203483#preview
Rogalska-Marasińska, A. (2024). Migracje jako „zmienna niezależna” międzykulturowego poznania. Wyzwania stawiane przed współczesnym nauczycielem. Edukacja Międzykulturowa, 3 (26), 40–50. https://doi.org/10.15804/em.2024.03.03
Sakson, A. (2008). Migracje – fenomen XX i XXI wieku. Przegląd Zachodni, 2, 11–19. https://www.scribd.com/document/140579112/Andrzej-Sakson-Migracje-fenomen-XX-i-XXI-wieku
Staniszewski, R. M. (2023). Uchodźcy czy migranci? – społeczna percepcja pojęć na podstawie wyników badań opinii publicznej. Studia Politologiczne, 2 (68), 9–37. https://www.studiapolitologiczne.pl/Uchodzcy-czy-migranci-n-spoleczna-percepcja-pojec-nna-podstawie-wynikow-badan-opinii,168546,0,1.html
Stevens, G. W. J. M, Boer, M., Titzmann, P. F., Cosma, A., Walsh, S. D. (2020). Im¬migration status i bullying victimization: Associations across national i school contexts. Journal of Applied Developmental Psy-chology, 66, 101075. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2019.101075
Tłuściak-Deliowska, A. (2024). Przemoc rówieśnicza motywowana uprzedzeniami wobec mniejszości. O roli pochodzenia imigranckiego i procesów międzygrupowych w wyjaśnianiu i ograniczaniu zjawiska. Edukacja Międzykulturowa, 1 (24), 47–58. https://doi.org/10.15804/em.2024.01.03
Tutak, G. (2023). Polityka integracyjna cudzoziemców w Polsce – znaczenie, aspekty prawne, instrumenty. Transformacje, 1 (116), 1–22. http://e-transformations.com/jeden_artykul_pl.php?post-slug=archiwum_transformacje/2023/03/20230331212542579.pdf
UNHCR Education Report (2024). Refugee education: five years on from the launch of the 2030 refugee education strategy. https://www.unhcr.org/media/unhcr-education-report-2024-refugee-education-five-years-launch-2030-refugee-education
UNICEF (2023). Ponad połowa ukraińskich dzieci uchodźców nie jest zapisana do szkół w Polsce. https://www.unicef.org/eca/pl/press_release/ponad-polowa-ukrainskich-dzieci-uchodzcow-nie-jest-zapisana-do-szkol-w-polsce
Vosoughi, S., Roy, D., Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359 (6380), 1146–1151. https://doi.org/10.1126/science.aap9559
Zacher, L.W. (2020). Transformacje kultury: różnorodność desygnatów i perspektyw. W: B. Gontarz, M. Kempna-Pieniążek, A. Maj (red.), W przestrzeniach kultury: studia interdyscyplinarne (ss. 181–191). Uniwersytet Śląski. https://doi.org/10.31261/PN.4017
Zajda, J. (2020). Globalisation i current research on teaching values education. W: J. Zajda (red.), Globalisation, ideology i education reforms. Emerging paradigms (ss. 107–124). Springer. https://doi.org/10.1007/978-94-024-1743-2_7
Zenderowski, R., Cebul, K. (2020). Polityka historyczna w zróżnicowanym społeczeństwie. Edukacja Międzykulturowa, 2 (13), 103–116. https://doi.org/10.15804/em.2020.02.04
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Ewa Ogrodzka-Mazur
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 3.0 Unported License.
Content Licensing: Creative Commons Attribution Non-Commercial
The author allows:
- Share — copy and redistribute the material in any medium or format
- Adapt — remix, transform, and build upon the material
Under the following terms:
-
Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.
-
NonCommercial — You may not use the material for commercial purposes.
The authors reserve the right to authorship of the work and pass the first publication right of this work to the journal under the terms of a Creative Commons Attribution License, which allows others to freely distribute the published research with the obligatory reference to the authors of the original work and the first publication of the work in this journal.
The authors have the right to conclude separate supplement agreements that relate to non-exclusive work distribution in the form in which it has been published by the journal (for example, to upload the work to the online storage of the journal or publish it as part of a monograph), provided that the reference to the first publication of the work in this journal is included.
