МІЖКУЛЬТУРНА ОСВІТА ПЕРЕД ВИКЛИКАМИ СУЧАСНОСТІ: ВІД АДАПТАЦІЙНОЇ СТРАТЕГІЇ ДО ФОРМАЦІЙНОГО ПРОЦЕСУ
DOI:
https://doi.org/10.28925/2412-124X.2025.14.2Ключові слова:
глобалізація та культурна гомогенізація, Інший/Іноземець, міграційна та біженська криза, міжкультурна освіта як формаційний процес, нові комунікаційні технології та дезінформація.Анотація
У дослідженні – в контексті суспільно-культурних і цивілізаційних змін – звернено увагу на окремі проблеми сучасності: глобалізацію та культурну гомогенізацію, міграційну та біженську кризу, зростання ксенофобських, націоналістичних і радикальних настроїв, розвиток нових комунікаційних технологій і дезінформації як джерел культурних напружень. Характеристика вибраних категорій понять ґрунтується на методі аналізу наявних даних (desk research), який передбачає збирання, аналіз і інтерпретацію інформації з уже існуючих джерел, а також формулювання на їх основі висновків щодо досліджуваної проблеми. Процес збирання даних включав категоризацію джерел, пошук доступних матеріалів/документів у кожній категорії, а також огляд і оцінку зібраних даних з огляду на їхню придатність і якість. Авторка формулює тезу, що у визначенні напряму розвитку сучасних суспільств бракує посилання на аксіонормативний рівень. Необхідною цінністю стає відкритість культур і потреба в реалізації міжкультурної освіти, яка може стати шансом на створення демократичної системи освіти, заснованої на іншій аксіології та соціальній політиці, що враховує потреби й очікування окремих осіб і груп. У такому розумінні сучасна міжкультурна освіта, розглянута як процес і як позиція, повинна становити цілісний підхід до навчання й виховання, запроваджуваний і реалізований на всіх етапах освітнього процесу. Вона не може бути лише доповненням традиційної освіти як адаптаційна стратегія; натомість має бути (або ставати) формаційним процесом, який формує ставлення, цінності та компетентності, що дозволяють окремим особам і групам ефективно функціонувати в дедалі складнішій і культурно різноманітній реальності.
Посилання
Andersen, A. (1997). Istota Uniwersalizmu. W: J.M. Dołęga, J. Kuczyński, A. Woźnicki (red.), Szkoła przeżycia cywilizacyjnego (ss. 86–96). Scholar.
Babbie, E. (2003). Badania społeczne w praktyce. PWN. https://csr-d.pl/wp-content/uploads/2015/02/Earl-Babbie-Badania-Spo%C5%82eczne-w-Praktyce.pdf
Baranowska, A. S. (2020). Bariery integracji uczniów cudzoziemskich ze środowiskiem szkolnym. Studia Edukacyjne, 59, 215–236. https://doi.org/10.14746/se.2020.59.14
Bauman, Z. (1997). Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja. Studia Socjologiczne, 3 (146), 53–69.
Bauman, Z. (2007). Szanse etyki w zglobalizowanym świecie. Znak.
Bednarowska, Z. (2015). Desk research – wykorzystanie potencjału danych zastanych w prowadzeniu badań marketingowych i społecznych. Marketing i Rynek, 7, 18–25. https://www.pwe.com.pl/files/1276809751/file/mir_7_2015_bednarowska.pdf
Biernat, T. (2024). Strategie przetrwania uczniów-uchodźców z Ukrainy (w percepcji nauczycieli z liceów ogólnokształcących). Edukacja Międzykulturowa, 2 (25), 149–162. https://doi.org/10.15804/em.2024.02.10
Boćkowski, D. (2025). Kryzys migracyjny na wschodniej granicy Polski 2015-2022/2024 jako element wielopoziomowej operacji wpływu Federacji Rosyjskiej. Dzieje Najnowsze, 4 (56), 213–227. https://doi.org/10.12775/DN.2024.4.10
Catarci, M., Sigueira, S., Prata Gomes, M. (Eds.) (2020). Refugees, interculturalism i education. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429399466
Ciupińska, B. (2022). Uczniowie uchodźcy wojenni z Ukrainy w polskim systemie edukacji w percepcji nauczycieli. HUMANITAS Pedagogika i Psychologia, 1 (25), 155–169. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.0789
Code of Conduct Disinformation. With Overview (2025). Publications Office of the European Union. https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/code-conduct-disinformation
Cudowska, A. (2023). Migracje jako wyzwanie dla pedagogiki i edukacji międzykulturowej. Edukacja Międzykulturowa, 3 (22), 64–77. https://doi.org/10.15804/em.2023.03.04
Dunaj, J. (2023). Postawy młodzieży pogranicza wobec rówieśników z zagranicy. polsko-rosyjskie wymiany szkolne w świetle teorii kontaktu Gordona W. Allporta. Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. K. Podemskiego, prof. UAM. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/df0140b4-41f2-4011-a6f7-e1fc18581013/content
Gilarek, K. (2003). Państwo narodowe a globalizacja – dynamika powstawania nowego ładu. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Gulińska, A. (2021). Wsparcie ucznia z doświadczeniem migracyjnym w polskiej szkole. Rozprawy Społeczne, 15 (2), 40–54. https://doi.org/10.29316/rs/136360
Hall, D. i Mikulska-Jolles, A. (2016). Uprzedzenia, strach czy niewiedza? Młodzi Polacy o powodach niechęci do przyjmowania uchodźców. Analizy, Raporty, Ekspertyzy. 1, ss. 4–37. https://interwencjaprawna.pl/wp-content/uploads/2020/04/ARE-116-uprzedzenia-mlodych-polakow.pdf
Hargrave, K., Homel, K., Dražanová, L. (2023). Opinia publiczna i postawy wobec uchodźców i innych migrantów. Polska: profil kraju. ODI. https://media.odi.org/documents/ODI-Public_narratives_Poland_country_study_POLISH-revMay23.pdf
Inglehart, R., Norris, P. (2016). Trump, Brexit, and the rise of populism: economic have-nots and cultural backlash. Harvard Kennedy School Faculty Research Working Paper Series. https://www.hks.harvard.edu/publications/trump-brexit-and-rise-populism-economic-have-nots-and-cultural-backlash
Jagodzińska, M., Mucha, M. (2019). Wpływ nowych technologii komunikacyjnych na relacje rówieśnicze i komunikację międzyludzką. W: V. Tanaś, W. Welskop (red.), Mass media we współczesnym świecie (ss. 31–41). Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu. https://www.wsbinoz.edu.pl/wgrane-pliki/tanas-v.-welskop-w.-red.-mass-media-we-wspolczesnym-swiecie.pdf
Jędrzejczyk-Kuliniak, K. (2017). Wymiary antagonizowania się kultur. Sekurytyzacja kryzysu migracyjnego. Multicultural Studies, 2, 13–27. https://doi.org/10.23734/MCS.2017.2.013.027
Kamińska, K. (2019). Edukacja dzieci z doświadczeniami migracyjnymi w polskiej szkole: problemy i wyzwania. Edukacja, 3 (150), 18–28. https://doi.org/10.24131/3724.190302
Kempny, M. (2001). Globalizacja kultury i ulokalnienie tożsamości? Procesy kulturowe w teoretycznym dyskursie współczesnej socjologii. W: A. Jawłowska (red.), Wokół problemów tożsamości (ss. 79–101). Wydawnictwo LWT.
Kempny, M. (2006). Socjologia ponowoczesnych form społecznych – wspólnoty i kultury „bez korzeni”, czyli o tym, jak próbuje się uchwycić naturę relacji społecznych w świecie ruchu i mieszania się. Kultura i Społeczeństwo, 1–2, 13–39. https://doi.org/10.35757/KiS.2006.50.1-2.1
Kłoskowska, A. (2002). Kultury narodowe wobec globalizacji a tożsamość jednostki. Kultura i Społeczeństwo. 2, 155-173.
Korporowicz, L. (2022). Ambiwalencje kulturowych hybrydyzacji. W: S. Jaskuła (red.), Rzeczywistość hybrydalna. Pomiędzy bytami (ss. 53–74). Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. https://doi.org/10.12797/9788381388337.03
Kuś, J. (2024). Zjawisko dezinformacji z perspektywy psychologicznej: uwarunkowania i przeciwdziałanie. W: K. Stasiuk-Krajewska, M. Wenzel (red.), Dezinformacja w czasach kryzysu (ss. 57–80). Wydawnictwo Adam Marszałek. https://sklep.marszalek.com.pl/img/cms/free/DEZINFORMACJA-skompresowany.pdf
Kutt, M. (2023). Uwarunkowania kulturowe opinii studentów wybranych uczelni polskich na temat kryzysu imigracyjnego w Europie. Realny światy wobec mitów cyberprzestrzeni. Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. J. Smołucha, prof. AIL. Akademia Ignatianum w Krakowie. https://ignatianum.edu.pl/storage/files/August2023/Rozprawa_doktorska_mgr_Marzena_Kutt_compressed.pdf
Latosińska, A. (2021). Oblicza współczesnego terroryzmu w Europie na przykładzie Francji i Polski (2015–2019). Krakowskie Studia Małopolskie, 3 (31), 32–62. https://doi.org/10.15804/ksm20210302
Lewowicki, T. (2021). Multiculturalism/multinationalism i multi- i intercultural education – an essay on a meiering tradition i the uneasy modern times (the case of Poland). Edukacja Międzykulturowa, 1 (14), 15–66. https://doi.org/10.15804/em.2021.01.01
Lewowicki, T. (2025). Od proeuropejskości i otwarcia na Innych ku konfliktom wewnętrznym i zewnętrznym oraz nietolerancji wobec Innych (casus Polski). Edukacja Międzykulturowa. numer specjalny, 37–52. DOI: https://doi.org/10.15804/em.2025.ns.01
Malendowicz, P. (2017). W drodze do władzy… Nacjonalistyczne projekty państw Europy XXI wieku. Wąbrzeskie Zakłady Graficzne Sp. z o.o.
Migracje (2003). W: Wielka Encyklopedia PWN, 17, 407–410. PWN. https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/Migracje.html
Miller, S., Menard, P., Bourrie, D. (2024). I’m not fluent: how linguistic fluency, new media literacy, i personality traits influence fake news engagement behavior on social media. Information & Management, 61 (2). https://doi.org/10.1016/j.im.2023.103912
Musiał, E. (2022). Dezinformacja w epoce człowieka. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Securitate, 12 (1), 189–201. https://doi.org/10.24917/26578549.12.1.13
Nijakowski, L. M., Wawrzyniak, J. (red.) (2020). Pamięć zbiorowa i polityka. Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Nikitorowicz, J. (2020). Edukacja międzykulturowa w perspektywie paradygmatu współistnienia kultur. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Nikitorowicz, J. (2022). Tożsamość hybrydowa człowieka. Udręka czy wartość psychologiczno-kulturowa? W: S. Jaskuła (red.), Rzeczywistość hybrydalna. Pomiędzy bytami (ss. 93–107). Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. https://doi.org/10.12797/9788381388337.05
Pasamonik, B., Markowska-Manista, U. (2017). O kryzysie migracyjnym. W: B. Pasamonik, U. Markowska-Manista (red.), Kryzys migracyjny. Perspektywa społeczno-kulturowa (ss. 7–13). APS. https://www.academia.edu/36258879/Kryzys_migracyjny_Perspektywa_spo%C5%82eczno_kulturowa_tom_1_redakcja_naukowa_Barbara_Pasamonik_Urszula_Markowska_Manista
Pick, D. (2023). Transnarodowość w edukacji historycznej a kształtowanie tożsamości obywateli. O równowadze między wiedzą a kompetencjami. Edukacja – Kultura – Społeczeństwo, IV, 47–73. https://doi.org/10.34616/eks.2023.4.47.73
Radziewicz-Winnicki, A. (2020). „Restricted Codes” w teorii Basila Bernsteina a poczucie społecznego resentymentu (perspektywa światłej edukacji przeciwstawiana ślepocie i bierności publicznej). Edukacja Międzykulturowa, 2 (13), 69–102. https://doi.org/10.15804/em.2020.02.03
Raport 2024. Dezinformacja oczami Polaków. Edycja 2024. Fundacja DigitalPoli. https://digitalpoland.org/publikacje/pobierz?id=70f40c4e-3fe1-4abd-9a32-02a26c324f18
Robertson, R. (1992). Globalization. Social theory i global culture. SAGE Publications. https://us.sagepub.com/en-us/nam/globalization/book203483#preview
Rogalska-Marasińska, A. (2024). Migracje jako „zmienna niezależna” międzykulturowego poznania. Wyzwania stawiane przed współczesnym nauczycielem. Edukacja Międzykulturowa, 3 (26), 40–50. https://doi.org/10.15804/em.2024.03.03
Sakson, A. (2008). Migracje – fenomen XX i XXI wieku. Przegląd Zachodni, 2, 11–19. https://www.scribd.com/document/140579112/Andrzej-Sakson-Migracje-fenomen-XX-i-XXI-wieku
Staniszewski, R. M. (2023). Uchodźcy czy migranci? – społeczna percepcja pojęć na podstawie wyników badań opinii publicznej. Studia Politologiczne, 2 (68), 9–37. https://www.studiapolitologiczne.pl/Uchodzcy-czy-migranci-n-spoleczna-percepcja-pojec-nna-podstawie-wynikow-badan-opinii,168546,0,1.html
Stevens, G. W. J. M, Boer, M., Titzmann, P. F., Cosma, A., Walsh, S. D. (2020). Im¬migration status i bullying victimization: Associations across national i school contexts. Journal of Applied Developmental Psy-chology, 66, 101075. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2019.101075
Tłuściak-Deliowska, A. (2024). Przemoc rówieśnicza motywowana uprzedzeniami wobec mniejszości. O roli pochodzenia imigranckiego i procesów międzygrupowych w wyjaśnianiu i ograniczaniu zjawiska. Edukacja Międzykulturowa, 1 (24), 47–58. https://doi.org/10.15804/em.2024.01.03
Tutak, G. (2023). Polityka integracyjna cudzoziemców w Polsce – znaczenie, aspekty prawne, instrumenty. Transformacje, 1 (116), 1–22. http://e-transformations.com/jeden_artykul_pl.php?post-slug=archiwum_transformacje/2023/03/20230331212542579.pdf
UNHCR Education Report (2024). Refugee education: five years on from the launch of the 2030 refugee education strategy. https://www.unhcr.org/media/unhcr-education-report-2024-refugee-education-five-years-launch-2030-refugee-education
UNICEF (2023). Ponad połowa ukraińskich dzieci uchodźców nie jest zapisana do szkół w Polsce. https://www.unicef.org/eca/pl/press_release/ponad-polowa-ukrainskich-dzieci-uchodzcow-nie-jest-zapisana-do-szkol-w-polsce
Vosoughi, S., Roy, D., Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359 (6380), 1146–1151. https://doi.org/10.1126/science.aap9559
Zacher, L.W. (2020). Transformacje kultury: różnorodność desygnatów i perspektyw. W: B. Gontarz, M. Kempna-Pieniążek, A. Maj (red.), W przestrzeniach kultury: studia interdyscyplinarne (ss. 181–191). Uniwersytet Śląski. https://doi.org/10.31261/PN.4017
Zajda, J. (2020). Globalisation i current research on teaching values education. W: J. Zajda (red.), Globalisation, ideology i education reforms. Emerging paradigms (ss. 107–124). Springer. https://doi.org/10.1007/978-94-024-1743-2_7
Zenderowski, R., Cebul, K. (2020). Polityka historyczna w zróżnicowanym społeczeństwie. Edukacja Międzykulturowa, 2 (13), 103–116. https://doi.org/10.15804/em.2020.02.04
Опубліковано
Як цитувати
Номер
Розділ
Ліцензія
Авторське право (c) 2025 Ewa Ogrodzka-Mazur
Ця робота ліцензованаІз Зазначенням Авторства – Некомерційна 3.0 Міжнародна.
Тип ліцензії: Creative Commons Attribution Non-Commercial
Автор дозволяє:
- поширювати — копіювати, передавати свій твір,
- змінювати — переробляти, розвивати твір.
Умови такі:
- автор не дозволяє використовувати свій чи змінений твір з комерційною метою (Noncommercial),
- слід зберігати посилання на попередніх авторів у визначеній ними формі (Attribution). Ви повинні надати посилання на ліцензію та вказати, чи були внесені зміни. Ви можете це робити будь-яким розумним способом, але це не означає, що ліцензіат схвалює вас або ваше використання.
Автори залишають за собою право на авторство своєї роботи та передають журналу право першої публікації цієї роботи на умовах ліцензії Creative Commons Attribution License, котра дозволяє іншим особам вільно розповсюджувати опубліковану роботу з обов'язковим посиланням на авторів оригінальної роботи та першу публікацію роботи у цьому журналі.
Автори мають право укладати самостійні додаткові угоди щодо неексклюзивного розповсюдження роботи у тому вигляді, в якому вона була опублікована цим журналом (наприклад, розміщувати роботу в електронному сховищі установи або публікувати у складі монографії), за умови збереження посилання на першу публікацію роботи у цьому журналі.
